Nui' Thupitzia Hi Aw!

NUI THUPITNAK

Ziang a si Nu…?

In hringtu, hnawi in fawhtu, rawl in fahtu, tong in zirhtu, feh in zirhtu le pitling in duhsak ih thlacamnak thawi in kilkhawitu cu “Nu” a si.

Nui sunlawizia

“Nu” timi tongfang cun mi lung a tizurih thu tampi a khihhmuh bet. Nu neilo pawl theih ih nu ti, thu rel hi nui tansan zo mi pawl hrang ahcun a ningnat thlak zet. Nu cun damlo caan ah maw!! Kafa hniangte na tuar aiah keimah in tuar sawn thei sehla ka va duh ha ee!!!

Tiin an duhdawtnak aw nemte thawn mi an awi. Tongnak ih “Nu thlum pa al” an tivekin kan nu hnenah zual kan ko tam sawn. Inn kan thlen veten kan hlam theumi cu “Ka nu teh” ti hi a si. Nu cu zo cio khalin kan ngaina. Mirang pawl tla cun an tongah Mother-Language an tiih an suahnak ram hmin ah Mother-land ti tiang in an ko.

George Hebert in “Nu tha pakhat cu zirhtirtu Za thawn a bangrep aw a ti. Leitlun mifim, cathiam hminthang pawl an thansonak san le an hminthannak san an suh tikah ka “Nu” ruangah, hitivek dinhmun ka thleng an ti. Nu tha an rel theu mi Monica cu a fate a duhdawt zetmi Augustin in a thu ngailo in leitlun nuamcennak ah a caan a hmang.

A nu Monica cun, cat bang lovin mitthli thawn a hrangah thla a cam ring ring cutikah Pathian in a thlacamnak a sangih a fapa cun Rom 13:13 a siar ih a piangthar ta riai. Cutikah ka nui thlacamnak ruangah a si ti a thei ih a nu lungawi thu sim dingin an khua Africa ah a tlung sihmansehla athlen-ni cu a nui ruak ni a rak si.

Augustin um ngaihnak theilo beidong cun “Ka nu rak thei fel sehla cu a hlan khuapiin Pathian ka rak thangthat ve ding nan, “Nu” in peleh hnik uh an mah hmang in lei tlun ka ti dang lam ding a ti. John Newton “zuri hmangpa” anti ruangah a nu ningna zetin hmun a phiah le pakaan a khawlh phahin John Newton hrangah a thla a cam.

Cutikah a piangtharih John Newton zuri hmangpa an ti theu mi pa cu a nui thlacamnak ruangah John Newton Pathian thu simm thiam pa tiah an ko sal. Culawng hman silovin Pathian thu thangtha simthiam dang pawl hotu tiangah a cangta. Curuangah Nu cu mi hmuah hmuah hrangah an sunglawi in an thupi!!!

Nu a tul zia hi

Torrey cun, “nu diktak si tlukih hnazah kai nunau hrangah a umlo” a ti. Nu ti men hman ah mi, a hnem diaido ih Nu sihi mi a hleice cuang hrang khal a si. Leitlun ih cawlman dah lo ih a thuptei hnatuan-buai ringring pawl cu nu hi, an si. An buaizia cu sim theih ding rual a silo, inn leng pawl biak a tul.

Fate rawl fah atul, rawlsuan tul a phunphun tuah in an cawl man dahlo. Asinan cuvekih hna harsa leh zai cu “Nu” cun olsam ten atuah fel thluh thei. Curuang nu cun Nurse, Doctot, Pasror, Zirtirtu, Inspector, Adviser, Home minister, Officer tvp A zaten an cem theh.

Nu cu zohman in an ruai ciamco dahlo nan, amai inn sungsang ah missionary hna khal nasazet in a tuan, zingpit ihsin zanlam ni tlak tiang cawl men lo in hna a tuan, Nu hminthang zet Mother-Teresa khalin “thlacam aicun bawmtu ih kut a duh um sawn deuh” a ti.

Nuam tete ih a thangso minu pawl cun hotu hna an tuan ih miih tihzah khal an hlawh. India ram ih Hospital hminthang pawl a din suaktu pawl khal nu pawl an si.

Judah pawl tla cun nu hi an ngaisang hleice. Pathian hi hmun zakip ih a um lo ruangah nu pawl hi in kil khawitu dingah a tuah an ti hnge hnge. Rualvah hnih te Erminio le Chapin cun “Nu timi a um sungah cun leitlun ah tihmi kan nei lo ding” an ti ih betah nui duhdawtnak hi ziangtik hmanah kan simfiang thei dah lo ding an ti bet fawn.

Napoleon thu an sut ih French ram in ziangha a tul mi bik tin an ti? Anni cun “French ram in thil dang hmuah hmuah hnak cun “Nu” hi a tul bikmi a si” a ti. Curuangah lei ram caar ih van ruah ti thiang a tul bangin nu hi kan khua le kan ram a that theinak dingah kan tul ve a si. Nu a pawimawh zia hi simfiang a va har em !!!

A neitabik ah…

Nu hamtha cu ziangtluk a inn-sang, a khawpi hrangah a sunglawi ding! Bible ah nu hleice-cuang kan hmu, cui pawl cu Sari, Rebeki, Ruth, Hani, Abigail, Mary (Jesuh nu) pawl an si. Hiang pawl ruangah an khualipi, nun an ti nuam ih bakah an mipi an thanso ti kan thei.

India Independent an ngahnak saan an suh tik ah “nu pawl ruangah”a si ti in hotu pawl le mipi pawlin an phuang. Nu ih mizia cu tangdor ih ti niapni tei um a si ruangah caan tampi cu thil nasa zet le tha zet hman phuangsuak le tuah ngamlo ih an um theu. Sihmansehla nu ih thupitzia le tangkai zia cu phuan le rel hman tul lo in a mahte a lang sal suak sal theu.

Spurgeon in, ka nu in ka kut kai tahrat in “Van cung um kan pa” ti in zirh lo sehla Pathian a um le um lo hman ka thei lo ding a ti. Cuvek thotho in Anna Jerves in a nui duhdawtnak cu hlu a ti emem ih, amai nu lo khal a duhdawt theh ih Mother’s Day timi tiang dintu le tuahsuaktu ah a cang. George Washington khal ziangruangah U.S. President dinhmun tiang na thleng thei ti ih thu an suh tikah Nu tha tak ka nei sisi tin hnangam zetin a sawn hai.

Curuangah kan nu le ti lungawi hi kan lei ba a si. Nui duhdawtnak a thei lo pawl khalin thei fiang kan tum kei uh. Ka lei Pathian ka “Nu” na nunsimnak le na thlacamnak ka hrang thlifim dai zerzo te bangin ka hnen a ra thleng. Kan nu mitthli tlatertu maw an hna ngam ter tu so kan si.

Nui hla fing tawite

Ka nauhak laiah zo in I cawi?

Tongthiam loin zo in i paw?

Ka dam lo ah zan in men

Ka ei ding in pe theu

Rual pawl daan in zirh

Ka hrang thla in cam sak

Aw!!!!!!! Aw!!!!!!!

A sung lawi ka nui duhdawtnak.

Salai Mangte & Mai Parte

Tipi thuanthum tidai parih thlifim cun Parte ih sam a sem vervo. Parte cu hnih siamsi phahten ka hmai ah a ding ih a sam cun a mit a hliah phahphah ruangah a sam phial phah in “U Mangte thli a hrang ih a nuam tuk ti…nuam na ti ve maw?….nuam na ti hmel lo e!” in ti.

Kei khal Parte ih aipuang mithmai cu zoh nuam ka ti tuk asinan aipuang tuk vek in ka um duh lo. Parte par ih ka that zia le ka fel zia ka thei aw, Parte khal in sawisel ding in thei ve lo. A hrang ah ziangkim ka liam ve ngam. Cutluk ka duhdawtmi Parte aipuang ih a hni cu zoh ka bang thei lo. Asinan in duh taktak leh duh taktak lo ti theih ka duh ruangah thin nuam lo tak bang in ka um hrim.

Tiva kap ah kan ding tlang. Parte cu a hni rero…a caan ah a ban a phar ih a au phah…Parte ka sahnak kum (3) a kim thlang. Ka caan a hrang ka liam liang luang. A hrang it that thei lo ih ka um…a hrang ih ka can mi thil pawl hmuahhmuah cu ruah tul loin ka thinlung in a thei keukeu. Asinan Parte hrang ahcun ziangkim ka tuar ngam. Ka hrang ah thi aw la cu le in co ding in ti hman ah thih cu ka hril sawn mai ding timi tiang hman ka ruat aa theu.

Ka rual Liante khal in an nu Mawite kum (7) sung a rak sah timi in ka beidawng caan ah thazang in pe. Asinan Parte hin ka care nak le ka duhdawt zia hi theihlo ih um san men a thei nawnlo timi a thei thlang. Ka hnak ai ih care tu le duhtu taktak an um lo tik ah a thinlung tam sawn cu in pe rero thlang. Parte ka hmuh tinten ka thinlung ih ka ruahmi cu Parte cawm thei lo in ka um pang pei maw…hi tluk fala mawi mangbang ih ka um ter men ahcun ka va san tlai lo ding ve…nupi ti mangbang ter ka duh lo ding si khaw…Mawite hi ka cawm khaw suak thei pei maw timi hin ka thinlung in bangter phah.

Parte ka hmuh ih ka ruah theumi pakhat leh cu Parte vek fala mawi hi ka phu lo…a hrang ah hin ka tling lo rori timi pawl hi ka thinlung ah a suk theu. Asinan ka nunnak zaten in Parte ka duh ruangah ka ziangkim Parte hrangah ka hlan ringring. Parte ka duh daan cu ziangtin ka simfiang thei ding tile, ka nunnak hi Parte hrang ah liam ding si bang ta sehla cu hman cu zianghman a si lo ka ti lai ding. Ka duhnak thu cu ka simfiang thei lo, asinan ka duhdawt zia cu zep thei lo in keimah in ka thei…ka nunak in a thei, a hlam theu…

Cuti Parte lungawi ih a au rero lai ah kei thin nuamlo tuk bang ih ka um cu rem a ti thei lo…a thin nuam lo caan ih Parte… Parte tin a hni hlan lo hni dingih ka tuah daan pawl cu a thinlung ah a cam…Lu kun in ka um hrim bet lai…thil dang silo, Parte ka duhdawt tuk ruangah ziangtin in ti ding ti ka thei duh tuk. Parte cun, cuti mithmai thalo keng ih ka lu kun a hmuh tikah ka hmai ah zam rangten a ra ding. Ni dang ahcun Parte ih veikhat in zoh nak ah ka hni theu nan tuisun cu ka ti aw ter….

Ka hmai ah ding zet in a ding. Kalu ka tung duh lo. A hni. Ka hni duh lo. Parte cun hitin in ti thlang “U Mangte, ziangah hitin na um…? Kan rat pek ah na lungawi tak si lo maw…ziangmi si, na duh lo zawng ka sim mi um pang maw?….(thinhar tak bang in a um, ka hni zik nan ka hni siang lo) Hei, U Thangte in sim aw…ziang ah hitin na um”? Kei cun, “Zianghman ka cang lo…ka lungawi ko ual” ka ti. Parte cun a zum lo. “UMangte hivek in ziangtik hman ah na um dahlo…na um daan ka thei ve theh ko…na duh lo zawng ka tuah pang ti…ziangmi si ka simsual in ngaithiam thei maw”…(a mithmai a sia zet thlang)…Kei in “Ka nuam ko si…ka lo zoh rero ko si” ka ti lala.

Parte cu a tuar aw lo deuh deuh si ko. A thin a buai theh. Cawl lo bak in hitin a tong, “ U Mangte, ka hrang ih na tuahmi ziangkim ka thei theh…na par ih ka thinlung khal na thei ve ko ual…ziangmi si ka sim sual in ngaithiam aw…U Mangte…(napin a au…ka zoh, a mit a sen nawn)…Fala ka si ih duhtu tampi ka nei ve ko nan, nangmah vekih in duhtu hi ka theilo…(ka lo duh ve ti zik ten aum nan a cawl sal lala fawn)

…(ka thinlung cu a hni rero, ka lungawi tuk ka tap zik phahphah fawn)…a sim vivo..UMangte, ziangtin in ruat, ka lo hua lo ti na thei tuk ruangah si ko cuh hitin in ti a ti thlang…( Ka tuar aw lo, ka hni zik te thlang) UThangte in ti ih a hnuai ka zohmi cu ka ring in tun sak ih ka mit I zoh aw in ti…a mit cu paih lo tak bang in ka zoh…ka mit ah ziangmi na hmuh in ti…mit si ko ka ti…a tuar aw nawn lo ih, UMangte ka lo duhdawt ti tuini ah ka lo sim ding…nangmah bangih ka hrangih a caan le a ziangkim a hlan ngamtu an um lo… “ka lo duh U Mangte” in ti. Ziangtin ka um ding in zum?

Fiangten Parte mit ka zoh…a duhdawtnak zaten in zoh. Tak tak in maw in sim ka ti….thuphan ka lo sim dah maw inti…in duh taktak le vei khat ten ka lo duh tin in sim sal awla ka ti…ka lo duh timen hman siloin ka biang ah in hnam ih na pin “UMangte hi ka duhbik” tin a au. Cu zawng ah ka khun lu ih nazi a awn ciamam ih ka tthang….ka hna tuan ka tlai lo nak minit 18 vial a duh. Ai ai! Mang hlir maw….

Kutdawh Nauhak Milian

Zing tinten’ ka office fehnak lam tluan traffic-meisa ih ka colh phah in lamsir ah nauhak kutdawh ka hmuh kel pasarih rual ka zoh phah hai ringring. An lakih nauhakbik ih ka ruahmi nunau te pakhat cun ka mit i la hleice; mi duhnung te a si. A rualpipawl lakah thinnau zetih a um lai ka hmu phah theu.

Cun, aipuang zet in fanghnihkhat dil ih a ban a phar liaplo rero lai khal ka hmu phah. A khuadaih ding daanzia cu a angki hrukmi baalzet le tlek hniaphni te a si. Rawl hlum ei lo le duhdawttu neilo mi vakvai kutdawh fahniang asizia khal a mithmai ihsin pheh ding rual a si lo.

Nauhak lai ti fam cu thukim ruatthiamlo in, ni khat ih fang hnihkhat a hmuh tikah lungawi tawk emem in a laam a khir, a khawk ih a rualpipawl a sim hai theu. Asinan, ziangkhat cu nidang hnakin a um daan a danglam deuh in ka hmu. A rualpipawl thawn an din theu nak lam sirah a rualnu pakhat thawn an rak ding tlang lai ka hmu.

Siang zetin, a kutih a huum mi pia nawi te pawl a rualnu kut ih a pek laifang ka hmu ngah ngelcel. Ka tuar thei nawnlo ih a hnen ah ka va feh. “Hey! ziang ah kha mi na paisa na rualnu na pek theh” tin ka va sut.

Cu nute cun “A nu a damlo ih sizung ah a um, keimah hnak in paisa a tul sawn ruangah ka pe” in ti. Cui nauhak nute tongkam cun thu tampi in ruat ter. Leitlun mi nautabik kutdawh zumlotu hman in cutluk an rualpi unau hrang zawn ruahnak an neih ahcun kan ni zumtu sinsin cu ziangtluk mi zawn ruat ding le mi bawmtu ding kan si timi hi ka thinlung sung ah a um.

Ka Duh Mi Fala

Ka upa vivo thlang ih atu ahcun fala(darling) neive dingah ka cu thlang. Curung ah ka lo hawl. Ka lo hmuh lai hlanlo ka lo hawl ko ding. Thinphang le mangbang vansang khawruahhar in rak um siang hram hlahaw, na umnak ka theiko ih ka ra ding. Kan tawnawk tikah in duh ding ka zum, ziangahtile kei cu “Piipuu” an timi pate ka si.

Ka nauhak lai ihsin midanglamzet ka si. A feltuk ti celcelmi ka si ko. Cun, in duh emem nak ding pakhat cu maw, Birthday lawmnak, rualpiza puai tuah khawmnak, Party tivekah ka feh lo lawngsiloin puipun nikhua khalah ka suak dah tuk lemlo. Asinan khawhar tohpinak hmun ahcun inhmu tengteng ding.

Mopuai tivek ih tel hman harsa ka tiih ruangah in duhding ka zum. Cun, maw ka lo sim vivo ding. Ka danglamnak pakhat leh cu maw, harsa le retheibiknak sungkua ihsi thanglian ka siih kan kawtka pangpar pakhat ka ttilter pang hmanah ka pa in in hau si.

Kan tawnawk caan a kim tik khalah keimai duhnak lawnglawng tikimtu siloin na duh zawng thluntu ka si theinak dingah thla ka cam rero. Ka Birthday ni ah “Happy Birthday piipuu” in ti ding ka lo hngak.

Cun, kei cu ka nauhak te lai ihsin ceiawk tuk, mawitakih thuamawk ka thiamlo ih ka angki hrukmi thawn kan milawk lemlo pang le in hnihsan hlah maw. Asinan, kei cu Piipuu an timi pate ka siih in duh ko ding cu ka zum.

Cun pakhat leh in, na nu le pa in rawl ei in sawm asile, nan sungzaten an hmin pawl ka calhmai ah in ngansak awla cu le ka zoh thim sal ding. Mipa ka si vekin pa takin ka um ding asinan ka sunglam ahcun lamhlo bang in ka um ding asinan cumi in thei pang tla le ka rualpipawl sim sal hlah maw. Ka ningzak tuk ding.

Ka nauhak lai ihsin ka thinharnak le thuruahmi ka rualpipawl hnen lawngah ka sim theu asinan ka lo tawn tikah cun na hmur sente thawn in hnam ding ih ka thinharnak pawl an hlo theh ding. In hnam duhlo hmanah na kut note thawn “thin har in um hlah aw, u-piipuu” i ti ahcun ka thin naa pawl an dam rori ding. Ka lo ngen tam tuk maw…ka lo ngen tam tuk pang ding. A tu cu ka lo dil thlang ding maw, na duham tuk in ti hram hlah aw.

Duhdawtnak hi zohman in an siamfiang thiamlo. Kan ni khalin kan simfiang thei ding maw…asinan vei khatten’, I pom ahcun cucu duhdawtnak tin ka pom tengteng ding…I hnam sinsin ahcun ka celh lo ding cucu duhdawtnak sunglawi tin ka pom ding. Na kut zung khat te thawn khal I dai awla ka thinlung sung ah zilthli a hrang ding.

Kan tawnawk hlan tiang ka lo hawl ding.

Delhi Ih Raltlan Nu Kilte

Kilte ih khualtlawn daan….
A lamzin feh har ti daan…
Delhi a ruahvek a si lo zia…
A thinharnak pawl….
A leitlun a danglam…

Kilte cu a nauhak kum (3) a si lai ah a nu le pa in an rak thihsan. Cutin, a pi hnenah a pitling suak. Nunharnak ruangah duhlocing in santiluan ih fehpimi raltlan (refugee) dil dingah Delhi pan in a poksuak ve.

Hai Mual lamzin hrap lak ah…Feh lam le tlunglam pialawk celcel in…Tio lilawn thlen tiang Kawl ralkappawl paisa mi kuanter ding bawh teuteu in killikip ah hmuh ding an um. Tio tiva kap ih tarmi kan ram thantar zoh liam phah cun Mizoram, Aizawl lam pan in Kilte ih Bus to mi cu a feh nguarngo.

Vang zawngah Aizawl an thleng. A zingzing in Gauhati zan feh ding Bus ticket la ding ah a fehpi pawl thawn ticket laknak hmun ahcun ticket an la. Kilte cu ram leng a suah veikhatnak a si. Kala ram Gauhati lam pan cun an poksuak lala. Bus a ri. Rawl a ei theilo. A thazawng biak theihlo in Bus parah a it that thlekthlek. Vangzawng ah Gauhati an ban.

Zanlam ah Delhi pan in tlangleng an to sal. Tlangleng khal a veikhat tonak thotho a si. A ri tuk dingah a ruataw nan a zumvekin a ri lo. Tlangleng parih zuarmi Kala rawl pawl a ei thei lo. A rim a duh lo. Kala rim nam a ti. A fih in a fih. A ei thei hrimhrim lo. Tidai khal rim a nei a ti thotho. Rawl ei lo le tidai in lo in a um. A fehpi pawl cun ‘Kala rawl na ei thei lo ahcun Delhi ah na um thei ding maw…tidai na in thei fawnlo, na nung khawsuak thei ding maw?’ an ti.

Cai cai cai…cai cai cai, Kala lakphaak zuar an au celcel. “Hei, Kilte tho aw, Delhi Rail Way Station kan thleng zo” tiin a itthat an thang. “Kilte, nang khui tawkah na thleng ding, zawi inn ah na thleng ding?” Tiin a fehpi pawlin an sut. “Ka tlawngkaipi ka rualnu Mawite tei inn ah…A phone number khal ka nei asinan an inn cu ka thei lo, a rualpipawl thawn an um khawm, a hnen ah ka thleng ding” a ti. “Pawilo cutisile, inn kan thlen hnu ah kan phone dingih an rak lo hruai leh ding, khah! Zamrang uhsi kan thilripawl hi Taxi parah ret lohli uhsi, a tlai vivo ding” ti aw celcel in, Taxi ah an thuamhnaw an san.

Raltlan Laimi (refugee) pawl umnak hmunpibik Janak Puri veng an thleng. Kilte khal a rualnu Mawite le a rualpi pali pawl in an ra hmuak ve. Lam tluan ih rawl ei lo le tidai in lo ti pan cu a cau nasa. A lamzin tluanih harsatnak a tawnmipawl thu, cau le cau lo in Mawite a ruah. Mawite in “Delhi cu na zum vek a si ko maw, a pi zet ko ti?” tiin a sut.

Kilte cun “Delhi Rail Way Station kan thleng tiin ka fehpi pawlin in sim. Ka kiangkap Kala kutdawh pawl, mifahrah riahnak hmun neilo lamzin kap fehnak tawnkaa ih a riak pawl, baal berber pawl le hnawk celcel ih minung kan pialaw ka hmuh tikah ‘hi vek maw Delhi an timi’ cu ka ti rori, a mak lo tuk. Ruahvek hi a si lo lawlaw. Nauhak lai ih Delhi zuk (Map) kan rak zoh rero lai ah khacun pi tak ding ah kan rak ruat cio nan, ka thleng taktak cu zianghman a rak si lo lawlaw. Nan ti ve lo maw?” a ti rero.

“Kan si cio ko, Delhi cu a pi zet dingah kan ruat nan a rak pi lo a si hi! Asinan mi thenkhat in khawsung taktak cu a pi zet an ti” tin Mawite in a sim ve thung. Cutin, kum reipi rak tawngaw nawnlo Kilte le a dua nu Mawite cu Delhi lamlam ah an tawngaw ruairi. Mawite hi Delhi a umnak a rei zo, asinan sungkhat u nau a neilo. Nauhak lai ihsi sumdawng ih rak tawivak a si ih mi lee zet a si fawn.

Kilte ve thung cu khual a tlawng dahlo, tlawngpih caan ah a pi hnatuan a bawm ih cuti caan hmang theu a si. Hmelmawi, mi duhnungte a si ih a zaidam zet fawn. Mizia bangaw lo zet in tlawngkai lai ihsin an rak kawmawk ngaih zet.

“Kilte, it hrih aw! Rawl kan suang theh zo. Na duh caancaan ah rak ei aw. Kan ni hnatuannak ah kan feh ding. Zanlam nazi 7:00 hlan ah kan ra tlungsal ding. Zianghman rak tuah hlah, inn sungah rak um men aw. Cun, hnatuannak lawng a um ih ka lo suhsak cih ding. Kha!..,sangka a sung lam in ra kalh awla, it thatsal aw” tin Mawite in, a hnatuan fehzik zawng ah a hna phurah a cah ta.

Nazi 12 hrawng ah Kilte a tho. Mawite le a rualpipawl cu hnatuan ah an rak suak tluh.A ratnat lamtluan ah rawl ei lo asi tikah a cau in a ttamsawl nasa. Zau phah in, inn sung thilripawl a zoh kual. Inn luahmi te a ti ngaingai. Coka khal um lo, pindan khal um lo, a zate ceem in inn fate takte ah minung an benaw khawm ih mak a ti nasa. Delhi ti pan cu, cangkang zetih nung cio dingah a rak ruat ve. Refugee sikhal haisehla cuvek emem ih an harsat ding a zum lo.

Laimi refugee vangsang mangbang thinhar pawl benawknak hmunpi Delhi a si ti a rak theilo. Delhi ih sumpai lak luhnak a umlo daanzia pawl le rawlhmeh duhzawng khal lei theilo in, mi thildaw ih an khawsat daan pawl a rak thei dahlo. Delhi Laimi pawl umnak hmun cu Delhi khawsung hman siloin khaw pawn lam deuh ah an um ti hman cu a fiang hrih lo lai.

Lamzin a fehnak cau le ttamsawl thawn rawlhmeh thawlobik khal ka ei mai ding ti thinlung pu in, rawlbel vawn kau ving khaw, Kawlram hman ih kan ei duhlomi fang sebik ti theih, tharrang fangvek sen nengneng pawl, a rim ur ih mi ur pawl a hmu. ‘A rilrawngmi pumpi cun hna a neilo ti a si si, ka ei men poh pei cu’ a ti. Rawlhmeh lolamte poh khal a um pang ah tin thirbel a vun kau lala, aaluu siti ih nehlo takih kiomi a hmu. A hawl vivo, tihang bel a vun kau sal cu kawpi hnahkhat le a hangrialte a hmu. Ziangtitha, ka ei lo le ka thi ngaingai thlang ding fawn ih ti in thaw le thaw lo in a ei ve ko.

Kilte ih Delhi thleng ve cu a khawvel a danglam theh. Delhi thleng daih vial sumpai a nei. A sumpai neihmi a cem theh. Mibang in ram dangah u le nau bawmtu ding khal a nei ve lo. Rualpi hmeltheih sung le khat u nau dang khal a nei lo. Mawite vial hi a u nau suahpi tluk ih a rinsanmi a si.

A thlen hnu nithumnak ah Mawite le pawl ih hnatuannak ah hna a tuan ve. Nitin hnatuannak ah ke rorin an feh theu. Delhi rawl rim/Kala pawl rim a tuar theilo. Tidia khal a rimsia a ti ih a hnek aw theu. Delhi boruak a neh lo. Delhi cu nuam a ti in a ti thei hrimhrim lo.

Asinan, kan ram ah tlung sal khalsehla tuah dingmi zianghman a um lo ding, nunhar thotho ih khawtsat ding ti a thei ruangah mikip ih an dilmi refugee sinak thawn ramdang fehthei hi a lamzin um sun le a nun pitlinak ding hrang ih hrampi si ih a ruah ruangah Delhi ahcun ziangvek harsatnat khal tawng khalsehla ka tuar suak hramhram ding timi lungput hngetkhoh tak a thinlung ah a ret thup.

A pi thawi an paisa neihsun thawn Delhi ra thleng a si ruangah nasa takih tanlak cu a tumtahmi a si. Midang khalih an tuar thei ahcun ziangah ka tuar theilo ding timi thinlung nei in nitin a harsatnak le buainak, a hleice in rawl ei theilo le boruah neihlo khal a tuar tento.

“Zoh hnik! Ka interview ding kum cu 2011 ah in ti ual. A va rei nguarngo ve aw! Cumi sung, hna rak tuan ding cu a ol lo nasa ding. Ziangtitha, ziangkim hi Pathian remruah a si tiih kan pom thiam a tul. Damten hna ka tuan thei ahcun ka harsa emem lo ding” tin a interview ni le thla kum pawl cu Mawite a hmuh phah in a phun phah rero.

Tik cu le caan a her liam vivo. Kilte khal Delhi ih a umnak ni le thla, kum pawl a rei vivo. Hmuhtawnmi a tam theihmi khal a nei tam vivo. Asinan nuam lam pan hnak in a harsatnak a khirhkhah sinsin. Nu le pa u nau sungkhat umlonak ram ih um cu harsa a ti fualfo. Harsatnak le mangbangnak a tawn khalah zual kawhnak ding a nei lo.

Paisa a nei nawnlo….Mawite a sim ngam nawnlo…Sungkhat a nei lo….hmel theih a nei lo…a thinhar vansanglam in a khawsa…Rinsanmi upa pawl hnenah sumpai cawi a duh nan mibawm duh ding hmel an pu lo tikah a cawi ngam sal lo… har a ti. Zan a it thei lo…India a rat zikzan ih a rualpi pawl ih awkam pawl a hna thlam ah hitin a cam lai:–

“A rualnu Mawite in “Kilte ca kan kuat aw theu ding maw”, cun Hnemte in “In hngilh hlah aw maw, thla kan lo camcem ringring ding”, NuNu in, “Kan ni khal ni khat nini ah kan ra so ve ding ih, in rak hmuak leh pei cu ti”..?, Suite in, “Kilte, kan rualpi pawl hi hmun dangdang ah kan thenaw theh lai ding kan rak ti theu kha, nanghi a hmaisabik fehsuaktu ding na si hi!” A rualnu LiLi khalin “ziangtiti in simaw kan hmu aw leh ko ding, email tla in kan biakawk theu ding si ko ual” tiih a rualpi pawl ih thlahnak awkam pawl cun it thei lo in thu tinkim a ruat….”

Delhi Ih Ka Mitthli

Kan Chinmi raltlan cennak hmunpi Thailand, Malaysia, Bangladesh, Nepal pawl ka tehkhin tikah India, New Delhi ih raltlanpawl hin harsatnak tawpkhawk zet nei in ka hmu. India daanhrampi ih raltlan zoh daan ding thu a rak um lo tikah New Delhi ih raltlanpawl hi ngaihsak le khawruahsak an hlawhlo nasa.

A nini in, raltlan an pung vivo tikah buainak khal a tam sinsin. New Delhi Raltlanpawl ih cennak hmun hi New Delhi khawhnar lam kau ah a siih kan rualpa pakhat phei cun map khalah a lang banlo, hnawmhlawnnak hmunpi ti’n an ngan tiah capoh thungai in a sim hngehnge.

Nautatnak hi kan tuar theilobikmi pakhat a si ka zum, cuhnakih harsa ka tisawn lai cu thudik hliahkhuh tahrat ih minung sangtu bang ih inzohnak hi tuar tlak ka ti nasa. Ramsa sangtu bang ih inzoh caan ahcun thu tampi sim hai ka duh theu nan buainak lobak a hringsuak lo ding ti ka thei. Arpul thi bang fangih in zoh hman ah ka lungkim ko ding. Hnawmhlawnnak talah hlawn kan phu ding ka zum.

Thu ka lo sut ding, Kala midum tlangval polhraw rualin na nu rori a duhlo cing in an ihpi tum lai hmu bangta awla, na zoh men thei kem? Harsa zetih thla khat sung nisa senheng lakih na hlawhmi sumpai, inn luahman ih na pek felmi “na pe lo” lo ti bang sehla, ziangtin na sang let ve ding? asilole, lamzin ih na feh lai lo thawi tahratin na sumpai neihsun lo lak sak theh bang sehla ziang tin na um ding? Cun, ninghang le tlasam zetin hi na tawnmi harsatnakpawl palikpawl hnen ah sim thei awla, rak lo hnihsan men nungla ziang tin na tuah nawn ding..?

Kan beunak innpi le kan himnak lungpi khuiah a um ding ka ti rero. UNHCR cun kan thaw thawt acem lo nak ding ah rawl in fah, nunthar kan thoh theinak ding fang ah ram nuam ah in kuat asinan minung si cingih minung cazin ih khumlo UNHCR card ngahlo le bawmnak dawng theilopawl in humhimnak innpi an neilo.

Mipi bawmtu ding ih ruah mi palikpawl talin misualpawl ih kan hnar in phihsak lai an hmuh ahcun in run hram sehla ti’n saduhthahnak ka nei. Ziangasikhalle, kan thihlo ahcun kan him kan ti atul tlang. Sava ih a dehlomi arpawl cu ar vantha an si.

Kan Mualpho Ni!

Azohvelo le hmuvelopawl hitin tawi famkim in kan lo sim ding “November 11-13, 2009 ah BCRC in raltlanmi zate hrang lehnak ropizet cu Vikaspuri Field, New Delhi ah a tuahsak ih cunah kan Laimi cu Ramsa/Kiausa dan le dun neilo vekin thisen suak koin Refugee kan si ruang ih inzangfak zetih tupawl India hotusang upapawl hmai ah kan thawi aw” a si cu!

A tawpnak ni (13-Nov) le phei cu sual aw hlir ten kiltinah kan khat. A khamtu khal zo asi ti khal ruat lovin an rak sit/thawng ve hluah hlo duh! Kan Laimi in kan upat zet mi Pastor si rori hman kut rak thlak duh tu kan um asi! Liamcia thil a si ko nan, hngilh men ding khal a si ko nan kan hngilh thei hrimhrim lo.

Parliament ih rorel upa pawl ih duhdawt ding le zangfah sawn ding in um loin ramsa le ramthim minung bang in mino siarcawklo cu khuallian hmai ah an thawi aw cupco hmuh hi cu aw! Ningzak le mualpho timi tongfang hmanin a daih nawnlo. Kawlpawl tong in tua-bii kan si.

India hotu upapawl cun in zangfak ih bawm in tum rero tilaiah an hmai ah zuritruangih wrestler micakbik hmang kasi ti aw in mi thisen kan suah, kan aukio rero. Khami ni ih kan khuallian pawlin Kawlrammipawl hi ziangtin in ruat ding? In ngainep cia thawn kan zuri, kan thawiaw in hmu sinsin cu “barbarian” (serh le sang neilo ramthim miphun, mi nunrawng) kan si ti aw sehla kan duh ding fawnlo.

Lai mi cu kan Hmel a?ha kan Thluak le a ?ha fawn tiih kan tiawk hman ah ziangtin in zum thei ding…? Zuripawl lawng siloih Laksawng lak ding ih a lektu pawl tiang ih a netnak ih anra suah tik ih zuri pawl buai thintuarlo ih rak sual aw cih ve la la len kan um fawn! US vekih zuri poh poh zangfahnak le dimnak nei lo ih Thawnginn thlak hmuahhmo theih sisehla cu kan danglam deuh ding nan.

Hmailamah teh hivek kan si cun kan puai ni ah in ra tel pi duh ding na zum maw? UNHCR Chief of Mission cun Open House meeting (November) ih a rel dan ah ‘hivek lungawi puai nan tuah thei hi cu ka lungawi tuk, hmaikum lam cu ka ra ve ding’ a ti! Thungai sawn cu, Sualawk buainak, thisensuahnak le Thinphannak puai sawn asi ti thei seh la teh ziangtin ha athuai ih um Refugees pawl hi in ruat hai ding?

Ruah tul mi:
Kum tin lehzuamawknak ah kan buai ringring ti theicing in ziangah hivek puai kan tuah sunzawm rero? Ziangah kan rak telve theu? Community tin ih thlahmi security pawlin teh mibuaipawl kan control thei taktak maw? Ziangah thisensuak tiang in kan milesa kan thawiaw ter rero? Lehzuamawknak ruangah maw, zu kan rit ruangah maw, sanmanlo mi kan si ruangah maw? Asilole, ziangruang bikah si kan thawiaw; zo a mawhbik ding?

Ni 13 November bawhlungsitpuai ih thangthar nonawn thawiaw rero ding in aa ko, a tuahtu kha an in mi Zu ruangah maw, zuamawknak puai ruangah maw, asilole security pawl ih control nehlo ruangah maw asilole puai a tuahtupawl ih tlamtlinlonak ruangah ha a si timi cu kan theihfiang a cu thlang. BCRC in lehnak puai a tuah naksan hi mipi buaivai ter ding leh India hruaitu pawl hmai ih kan taw hlip ih in mualpho ding hi an duhsan a si maw?

A rak silo khal len atuartu miphun hrangah cun a rah rasuak mi hi a dang cuang fawn lo, a pawi tuk aw! A veikhatnak a si nawnlo ruanagah hmaikum ah hivek ih thisen suahaw sal ding le mualpho lehsal ding kan si ahcun mipi kan tel nawnlo a tha sawn pei maw? Kumtinten kan mualphonak a nasa tuk zo. Puai hi a nuam kan ti cio. A sinan khavek buainak duhnunglo zet rak thlentu sawn asi ringring ahcun ziangah kan duh nawn ding? Miphun dang ih ngaisanlo kan si cia ih hleiah kan mah le mah cu Kalapawl hmai ah kan hei thawi aw ciamco bet hrihlai.

Tu ihsin kan zaten tangrual in Zurit sualawk buai hmang, mi thisen suah duhtu pawlhi kan miphun ral, inti mualpho tu, kan harsat mangbang lai ih kan neihsun thuam le hnaw ei ding in lawngsaktu an si ti hi kan zaten thei cio uh si. Ziangruangah kan nih cu kan ning a zak ding?? Zaklo e, Sanman lo leh buainak tuahtu pawl sawn Ningzak le leisinbih in um haiseh! Cui hnu lawngah kan zaten hmai kan nawr thei ding.

Tu cun mualpho zuripi in mah le unau kan thawiaw nawnlo ding. Buainak a um ding ti kan theih asile kan fehlo mai ding. Ziangah mah le mah kan mualphoh aw rero duh ding. Mahtehman harsa-te, raltlan vakvai ho khaw kan si ee! Duhdawt aw ih run aw rero ding kan si sawn. Mi’h hmuhsuam ding in um hlah uh si. U nauza kan si bangin kan kut kan sih hnget sinsin ding.

Rawtnak:
Lehzuamawknak (sport) kan tuah tikah hnam feeling/miphun feeling kan nei phahphah thlang a bang. Falam, Hakha, Tidim le Matu etc…cu cu thil duhnung lo zet asi ruangah kan zaten a dangdang in thenaw lo in rawiaw sawn sehla cule lehzuawmawknak ih a duhsanbikmi lungrualnak, theiawlo pawl theihawknak le rualpi thaawknak ah a cang sawn lo ding maw tihi kan upa pawlin ziangtin an ruat timi theih a cak um zet.

University College Ih Ka Hmuhtawn Mi Pawl

Ram nuam pawl cu thu dang a si. Delhi phunsang tlawngkai cu a harsa nasa, tuini tiang a zirsuak hi mimalte an si. Raltlan kan si tikah duhvekin zirnak lam khalah kan zir theilo. Mino hrekkhat in hlawknak an hmuh pang ah tin University College ka kai lai ih ka hmuhtawnmi malte ka rawn nganve a si.

Laar duhnak ih nganmi asilo. Harsat ka tuarnak ka ngan tam sawn. A kimcanglo zet nan harsatnak kan tawnmi tete kan sim awk tikah phur a zang ih di a riam. Thin a nuam ti lungput nei phah in le siartu hnihkhat hrang ih hlawknak ding ruahsannak thawn a si. Ngan sualmi le siar remlo a um pang le ngaithiam ka lo dil.

Delhi le Kan College Thu

India ram ih khawpibik cu Delhi a si. Delhi hi kum 3000 hnakih upa a si, 1483 sq tluk ih kau khawmual ahcun mi 14 million hnak ih tam an um. Delhi ah University College 100 lenglo a um ih Ramjas College hi Delhi phungsangtlawng thabik vote lak khal ih langban a si. Siar remnak dingah kan college thu malten tarlang sehla, ka zirnak “Ramjas College” hi kan dunglam kum 1917 ah Raj Kedar Nath in Old Delhi ah a rak din.

Delhi College pawl lak ih hlunbik/reibik tiih kawh theumi a si. Delhi ih saklam kau ah a um. A umnak hmun campus kauhlam hi acre (Eka) hnih-thum a si. Mipa le nunau hrang hostel a um. Lehnak phunphun thalsai tiang in a um. Department 15 lenglo a nei. Classrooms, seminar Room, Hostel, Laboratories, Sports Room, Canteen, Murals, Library, Auditorium le Computer Room tin hmun thupi deuh pawl room then a si. Tlawngta zaten 2000-4000 karlak an si.

University College Kai Thawk Daan

Asia ram ahcun duhvekin raltlan (refugee) in College University kan kai theilo. Kai theidaan ding lamzin phunkip polin phunsangtlawngta a tingtel pawl thawn admission tuah ih her cupco asi hnu ah kum (3) sung ka zirnak ding Ramjas College University of Delhi (DU) ti riamriampi hmai ahcun lungphang zikzik in ka thleng. College Campus ih ke thlak hmaisabiknak tiah tha a tho zet. Ka aipuang. Ka hmuh dahlomi rualpi Kala-mi tampi thawn kan class room ah kan tawngaw khawm. Kan mahlammi keimah lawng ka si. Cutin hnam dangmi lak ih ka College kai, ka “first day” cu ka thawk.

University College Le Ka Umnak Inn Sanmi

Kan college le ka umnak inn cu minit 15 sung ke ih feh a si. College dangdang ih kai ka rualpipawl thawn inn sang in kan khuasa khawm. College tlai kan phan caan ah thirleng rickshaw thawn kan feh ?heu. Mipa umkhawm cu cazoh lo ih thurelkhawm caan a tam sawn zikzik. ‘Hmai thla ihsin ca kan zoh thawk ding’ tin kan reltlang khawm theu. Rawlsuan huam tuklo hlir kan si ruangah mah le suan caan time-table kan tuah ih cucu zokhalin upat zetin kan thlun khawm. Inn luahman le cephnep/nepnawi leinak ah thlatin Rs-5000-6000/- kan hmang tlangpi.

Zirmi Ca Le Harsatnak

Kala ram ih cazir cu thil olsam a si lo. Sayapawl ih mirang ?ong hmanmi ka theihlo caan a tampi. Ziangmi thupi, ziangmi thuhla timi khal theilo in ka ngai khuaukhi caan a tam nasa. Mahte note lak a si fawn ih ngan ding pakhat hman thei lo ih caan ka liamter caan a um. Thaisun ih kan zirdingmi a tuizan vekih ka rak zohcia lawng ah ka kai thei fang. Kan ram zirnak thatlo ruangah mirang Grammar le tong ah harsatnak tampi ka tawng. Zirmi ca asullam tampi theihlomi dictionary zohphah a tul theu tikah cazirmi le caan hmandaan a mil aw lo. Ka rualpi Kala pawl cu an nauhak ihsi ca rak zir tha an si tikah harsa an ti lo. Asinan kan ni Myanmar ihsi ra pawl hrang ahcun zuam a tul nasa kan ti cio ding ka zum. An ihthah leh an cawlh sung khal ih ca zoh rero a tul. Ka lakmi Subject- Political Science (Hons) sinsin tla hi cu siar tam le theihtam a tul tuk.

Harsatnak Dang

Minung in self-oppression, inferiority (Thin nau zet ih mah le mah tuah awk) kan hmang. Zirnak ah foundation ka neih thatlocia thawn cathiam taktak thawn ca kan zir tlang hi cu, thin harnak le thin naunak a tampi. Ahleicein, Chinmi ka sinak thuh deuh a tul caan a um theu (Hihi ka personal thil) Raltlan ka sinak thuh a tul caan a um theu tikah harsa ka ti. Miphundang lakih sinak thuh a harzia ka veikhat tuarnak a si. Thuhmi nei ih caanhman; sinak thup phah ih nitin tlangleng hi cu thin a har duh nasa. Tlawngkai lai ahcun zocio khal sumpai an daihawlo deuh theu in ka thei. Kei khal cu ka daihawlo nasa, a tultukmi lei theilo ih ka um caan a tam. Caan tampi cu ka duhzetmi cabu le thiltul dang pawl duhlo bangin ka dungtun san. Cun, thildang deuh ah kan u nau North East pawl thawn cun kan life style a danglam tuk lo nan Kala pawl thawn cun kan danglam aw tuk lawlaw. An mak timi pawl mak ah kan thlalo ih kan mak timi pawl mak ah in thlaksak lo ve thung. Ramdangmi le miphundang mi ka sinak ruang ih nautat le harsat ka tuar dingmi pawl cu theihcia a sivekin tuar harsa ti phahzet cing in ka tuar thei.

Lam Ka Hlo

Kala pawl in sumpai an nei cuang a bang. North East pawl khal milian fanu fapa an si vekin sumpai an nei. An thuamhnaw hrukmi an mawi in an mankhung nasa. An duhmi thil an nei kimzet. Mithenkhat cu buut mankhung sawn, phone man kung sawn, thuamhnaw mankhung sawn le mawi sawn neih an zuamaw ti tluk a si. An sam an kapkiir, an senter thul, rawng a phunphun an culh thul. Fala le tlangval kawp nei cio in an um. Ka rualpi tam sawn hivek ih an khawsat ka hmuh tikah zir duhnak le tuahve duhnak thinlung ka nei ve mai. An nundaan ka zir thawk. Ka cazirmi ka mang ko nan ka dunglam ah ka ret thlang. An life style rori ka cawng. Ka sam a phunphun in ka tuahve. Ka neihmi sumpai ka hmangsual thawk rero. Cutin caan reilote sung cu lam ka hlo. Asinan, ka ruahsal tikah ka lamzin fehnak a diklo ti ka thei lohli. An ram milesa vekih ka um tulnak ka theilo, ka um khal le ka si cuanglo ti ka thei aw. Laimi cu laimi vek ti menhmansiloin Laimi rori ih um ding a si timi ruat phah in ka lamzin hlohnak in ka kirsal. Nun thar ka thawk sal. Kan sinak diktak hi thuh rei a theihlo. Nauhak lai ihsi nu le pa ih nasa takih enkawlmi ka si tikah nu le pa ih nunsimnak awkam le duhsaknak awka pawl hnathlam ah a cam ringring ih sual rei a theihlo.

Rualpipawlin In Palh Deuh Hmang

Anmah bang in milian fanu fapa ah in ruat. Ca thiamtuk luar kai deuh ah in ruat. Atawizawng in ka sim asile neinung le mi sangzet ah in ruat asinan khat lamah ngaihnep vukvi hnak cun a tha deuh tin ka ruat. Phunsang tlawngta an si tho ih kum (3) sung ah in nautanak an langter dahlo ih ka lungawi nasa. Keikhalin in ruah le in zumvekin upat le rinsantlak ih um ringring dingah ka zuam nasa ve. Rualpi fel taktak pawl ih in kawm rualrualin mi rura taktak pawl khalin in kawm thotho ih thliar hrang daan thiam a tul. Kanni Myanmar pawl cu kan college join daan a danglam deuh ruangah kan person thil thu in suh tikah harsa ka ti theu. Thinlung ah reldingmi le rello dingmi tampi thencia a tul. Ram sung ih phunsangtlawng kai pawl thawn ka khaikhinawk tikah ram sung phunsangtlawngkai cu paradise ih lengvek an si ih ramleng ih zirpawl cu mi kut hnuai ih hnatuanvek tluk in kan tan aw in ka hmu.

Tumtahnak Felfel le Self-control

Sumpai, thuam le hnaw, sin le fen le thildang pawl cu tan in zirsuak ding ih tulmi thil thupituk pakhat a um cucu tumtahnak thinlung a si. Tum fefe a tul. Rualpi thenkhat paisa duhtawk ih hmang an tam, duhtawk ih fala tlangvalnak ih nuam cen an tam, duhtawk ih caan hmang an tampi cuvek pawl kan zir ve ahcun zirsuak/ college theh lamlam cu relhlo hloralta nak a si sawn. Curuangah zirsuak ding ahcun neihmi thil siloin thilung tumruhnak a thupi sawn in ka hmu. Kum 2004-2007 ih ka zirpi kan Chinmi pawl lakah mi malte, pa hnihkhat lawngin kan thehfel thei. A zirsuaklo pawl hi keimah aiih thluak tha le cathiam hlir an si theh; Myanmar/ram sung khalih phunhra mark tha zetzet ih ong pawl an si hai ko asinan remcaanlonak le thenkhat cu tumtahnak fumfe an neihlo ruangah an zirsuak thei lo. A tlun ih ka sim bangin tumruhnak thinlung a thupi tuk.

Fala tlangval duhduh ih um tlang ka hmu. Paisa duhduh ih hmang pawl ka hmu. Misual lungruh nungtha duhlo pawl, a huhau dang deuh in an rak um. Capoh le midekcawk hmang, mi nautat thiam pawl group khat in an rak um bet. Mi capo tak pawl thenkhat an rak um lala bet. Cuvek rualrual in cathiam tuk an rak um ih cathiamlo maksak khal an rak um thotho. A mawi lo zet nan, mitcaw pawl thawn khalin ca kan zir tlang khawm. Cutin college campus sung ahcun “zir aw” or “cawng aw” tin nitin minung nundaan bangaw lo celcel cawn ding le zir ding a um. Nu le pai hmuh banlonak hmun ah kan um. Nu le pa u le nau cu duhtawkin kan bumkual thei. Kan zirnak ding ahcun sumpai neihsianlo tiang khal in hawlsak. Mitampi cu hivek college life an hmansual ruangah tuini tiang cathiam zet cingsi in hmantlaklo tampi an um phah. Curuangah College lif ih thupibik pakhat leh cu mirang pawl tong ka sang dingih “Self-control” a thupibik a si.

A tulmi le Sirawknak

College ka kailai ka ruahsal tikah sirawknak tampi ka nei. Ka caan mallai a lak ih ka liamter, Sayapawl kawmnak ih ka caan ka rak pek maltukmi pawl le zirlai ca hnak ih a lenglam thiltulih ka caan ka liamtermi pawl ka ruah tikah ka siraw ngaingai. Zocio khalin sirawknak cu kan nei cio. Caan hman thatlo cu sualnak pakhat tluk in ka hmu. ‘Apawi tuk kaw, ka rak ti thei ding nan, ka siraw tuk ka rak tlin tuk nan’ ti nguarngo rero nak a si. Benjamin Franklin ih simmi thu tawite ka duhtukmi a um:-

* “It might have been.”
* “I should have.”
* “I could have.”
* “I wish I had.”
* “If only I had given a little extra.”
* Never leave till tomorrow, which you can do today timi pawl hi a si.

Liamcia caan kan ruahsal tikah alak ih kan liamtermi caan pawl pam a hmai zet. Kan class ah keimah lawng Pathian zum ka si. Zumtu ka sinak ka rel dahlo nan Christian na si maw tin in sut hmaisa hai theu. Mak ka ti zet. Ka cetcang daan hi ziangvek a si timi thusuhnak ka nei aw vukvi theu. Sim duhsawn cu a thupte thlirmi kan si. Kan thlennak rammipi ih hrukmi thuawmhnaw, thlunmi daan le dun, an in le ei pawl cu kan tawmpi thei ding nan anmah vek in kan mizia, a cangvai thei dahlo ding ruangah kan original identity hi kan kaih hnget sawn a thupi. Kan ni Chinmi cu kan mizia a dang tikah midangvek ih kan um tum khal le kan um rei thei cuanglo. Curuangah kan sinak ka ti mai dingih kan “identity” a hlo theilo. Curuangah kan thlennak ih kip ah kan nuncaanzia mawi te sawmhtel vivo hi kan policy pakhat ah hman a tha ka ti. Hi, College kai sung ah India mi bangin ka um. Kala pawl tla cun in theilo. Zo khalin India mi ka si ka ti ahcun in zum mai. Asinan ka thinlung ka bum theilo. Ka sinak ka bum theilo. Mi’h in zum tam tik ah ka thin a naa sinsin.

Kan Hmakhua A Pit

Liancia kumhra (10) ihsin tuini tiang University of Delhi (DU) ah kan Chinmi pawl cazir an um. Asinan, felfaite thehsuak thei cu barawh zatlo an si. Kutzung siar theih an si. An zirsuak theilonak bik cu, ca a har deuh ruangah mitamsawn in an tlin lo a si bik. Athen le thung cu ramsung ih phunsang tlawngkai bang in an kai tum ruangah an hmangawsual ih an zirsuak theilo lala. Cumi hnak ih pawi cu certificate mahte tuahmi ih kai tam sawn kan si ruangah mark tam zetzet kan pe aw ih asinan a zirsuak an um cuca lo ruangah kan hmakhua a pit vivo. Myanmar/Burma ihsi ra pawl cu ca thiamlo ti ah kan cang. Cumi hnakih pawi le cu a tu kan dung naite ah khan certificate lem hmang an kaih tikah University kai duh kan Chinmi pawl hrang ahcun sangka khar pit a si zo. Thuneitupawl meeting an neih hnu ah thu kan dawng lai ding.

Thunetnak

Kan tuahmi kip ah tumtahnak taktak kan neih a tul. Tumtahnak neilo ih thil tuah cu lawng hlaunak um lo ih lawng to kan si. ‘College kai le nuamcen’ tiih kan theih laar tikah college kai hi nuam cen ding ah kan ruat asinan ramcangkang tlawngta pawl cu kan dam sung hrang ih kan hman dingmi kan in ei hawlnak zirlai kan si ti thei in an zuam sinsin. A zuamlo khal an um nan rual banglo ah an cang.

Kan nui pumsung ihsi kan suah hicun kan nu le pa khalih control thei ding minung kan si nawnlo. Curuangah mahte kilvenawknak self-control kan neih a tul. Work hard; work hard kan ti theu bang in “T- Tuantento Ei tento” kan si ringring a tul. Fimthiamnak, zirnak lawng a tawklo nuncaan that le felfaitak ih ziangkim kan tuahnak ah hlensuak ding kan tuanvo a si.

Mi nun va cawngtu siloin kan nun in cawng sawn ding a si. “Har hmaisak le nuam neita” timi hi pupa san ihsi thudik a si. ‘Thuro bang nunnem, rul bang fim’ timi khal Chinmi pawl ih kan hman dingmi a si. College kai pawl, cazir pawl hrang ah zirlai ah zinghman thi dang tuah cem lo ding zir lai kan si ruangah kan zirlai lawng thupibik ah kan ret ding a thupibik a si.