MINO LE TULAI KHAWVEL

Mino le Tulai khawvel hi a san ih zirin thlengaw rero thei mi a si. Chinmi pawlin mino kan timi cu kum 18-30 tiang tiin kan khiak mai ding. Ziangasikhalle, kum 35 tiang khal cu mino cazinah ret a theih ko. Leitlun mipum kum 10-45 tiang kan siar tikah leitlun mipum hrekhat tluk cu mino lawngte an si. Cutlukin mino hi kan leitlun ah an tam ruangah mino le a tulai khawvel hi zingzawi le zohfel a tlakzetmi a si.

Mino pawlih an tulai caan sunglawi an hmanthiam asi ahcun an hmailam caan hrang ruahsannak an nei ih an hmanthiam lo asi ahcun nungcung thi vek tiang

dinhmun thlen theih a si. Ram cangkaang kawhhran le khawtlang pawlin 2012 report an peknak ah mino lakih misual le ṭhalo zet an tamzet ko nan mino ṭhatlam pan ih hmasawn rero 89.7% a si tiin an tarlangih a lungawium zet. Hi mino ṭhansohnak lamzin zingzawitupawl cun fimthiamnaknaklam, sumpai hawlnak le a phunphun zawngin an zingzawi ih mino tamsawn cu hmasawnlam panin an feh rero ti a si.

Leitlun mino tamzet inn sungsangih an umtu daan, kawhhran ih an hmanawk daan, tlawngca zirnaklam ih taan an lakzia, khawtlang lam ih an tlawmngaizia le bulpak hmasawnnak dingih taan an khuarziapawl zoh tikah leitlun mino siarcawklo ṭhansohnak karbak an pal rero ti a lang. Asinan, mino malte sawn, sualralpawl in mino fel taktak an ti siat thei. Curuangah mino cu sia le ṭha karalakih ding ringring an si. Mino fel zetzet tibuaitu dingah santiluan le ṭhansohnak a phunphun a thleng. Hivek karlakah mino tamzet cu nuamzia thiamlo in le zalennak hmangsual tamzet an rak um. 

Mino tamzet cu nuamnak pohpoh duh, nuamnak ding asi ahcun ziangvek khal tuah huam an tam sinsin. Party le nuamnak a phunphun uartu mino lakah an pung sinsin. Awnmawi le hla khal ngainatmi a dang vivo thlang. Lar duh le uar duh ah thih khal pawisa lo an rak bo lo. Cutin, online lamah ṭhansohnak dang a rak thleng. Leitlun mipum pathum ah pakhat cun tulai Facebook kan timi online social network an hmang. Online ah a phunphun zoh ṭha le zohṭha lo a um. Thil ṭha hnakin thilsual lam ngaina khal an tam sinsin ih natsia nei khal mino lakah an tam deuhdeuh. 

Nuamnak cun mino thinlung a luah khatih kan sakhua biaknak puanzar sangka a fiak ter vivo. Mino tamzet cu sakhua an ngaihsak duh nawnlo. Nuamnak rori ah an thinlung a feh. Zummi khal an nei lo ih pommi thu le hla khal nei mumal lo in an khawsa. Nulepa ih control thei ding rual an si nawnlo. Mino lakah Pathian thutak thei le thlarau nun tep thei an mal vivo ih lamhlo beidawng vansanglam siarcawk lo an suak ih mualphonak thawngteel an ton hnu ah thihnak thlanmual tiang a liam phah khal an mal nawnlo. Mit ih hmuhnak men diriam tawk loin dangriam ding le ralṭha sinsin dingah sivai a phunphun an tam. 

American lawngah kumtin kum 18 ihsin siar thokin mino 4,000 lenglo in a hmaisabiknak kuak an fawp theu ti a si. Upa lungfim mi pathum ah mi pakhat cun kuat an fawp ih tlawngkai phah ih kuat fawp mi pali ah pakhat an um. Curuangh kan leitlun hmun dangdang mino kuak fawp kan zoh asile million 3 lengloin nitin kuak an fawp. Kuakfawp lawng tawkloin a hmawm ding a phunphun an tawlrel bet. Baalsia 70 lenglo a ummi hmawm a phunphun cu kan hmang ih natsia cancer pawl tiang ka kai phah. Leitlun ah sivai a phunphun thlah theilo million 23 lenglo an um. 

Sivailam zingzawitupawl cun mino kum 26 an kim ih kuak an fawp nawnlo asi ahcun an fawp maimai nawnlo tiah an sim. Asinan, mino pawl hrang thuthangṭha zet pakhat a ummi cu kum 30 an kim tikah an kuakfawp mi le an thilṭha lo tuahmipawl an taan thei asi ahcun an taksa hrang an siatsuah dingzat a siat suah sal lo ding ti a si. Asinan, sivai le rittheihnak thampawl cu a thamlo pawl hnakin a tlangpithu in kum 13 in an thi tuan. Leitlun cazir theilo mi billion 1 lenglo lakah mino cazir paih lo le cazir theihlo vak sukso men million 100 lenglo an rak um tiah 2012 ah United Nations, General-secretary Ban Ki-moon in 2011 kumcem zawng report nak ah a sim hngehnge.  Zingzawitu ṭhenkhat leh cun leitlun mino 74% cu harsatnak hnuaiah an um tiah an tarlang. 2010 ih report dangdang zoh tikah refugee ramdang dang ih vai million 214 lenglo an um. Million 75 lenglo hnaṭuan neilo in an um ih lakah nitin mino 40% tluk cu natsia HIV-AIDS pawl an kai. 

Kan tulai mino le tulai khawvel kan thlir tikah a ṭhalam hnakin a selam zawngin ka feh rero ti cu mikip hmuh le theih a si thlang. Pheh ding zianghman a um lo, mino thulunglo le sualral an tam sinsin. Curuangah mino fel le ṭhangso si ding cun, innsungsang, kawhhran le khawtlang pawlah zawnlungzet ih upa thu ngai ih a cangvai hmaisatu a si a ṭuul. Mino pakhat, minung ngai si ding cun a hringtu a pa fimthiamnak le lennak lam khalah a lan thei a ṭuul.  Mino amahte ding thei si ding cun amai hrang sumpai a hlawhsuak theitu a si ding khal a tuul thotho. Cuirualrualin, leitlun daan a pahbal ahcun leitlun daan dang hmangin hremnak phunkim a tawng ding ti khal a theih a ṭuul bet. Mino dikte pitling suak ding cun zuammi, biaknak, tumtah le rualpiṭha tamzet a neih khal a ṭuul zet kan ti thei. 

Pathian nung zumtu kan sivekin kan sakhua le biaknaklam ah kirsal a ṭuul. Bible cathianghlim sungah mino rinsantlak le cawntlak tamzet a lang. Ruth kha Nomi a pasal ih nu kha ruahsan ding um nawnlo hnu ah na thihnak ah ka thi mai ding, na biaknak khal ka biaknak a si cih ding tiin van le lei hmai ah tiamkamnak tuah in Mob ram a taan thei mai. Cun, Joseph khal a rinumnak ruangah kum 17 mi asi ah siangpahrang innpi ih thurawn sangbik a si thei. Timothy khal kha, mino te a si nan zumnak ahcun pacangpawl cawm theitu a rak si. Cuisin, David khal kum note a si ah Goliat a that ih Jehoash khal kum 7 a ti ahkhan siangpahrang a tuan thei mai. 

Chin mino pawl tho uhsi, nuamnak le zalennak hmelsia cun a lo nuairal thei ding maw si, santiluan  pawlah feen luanglo men hlah uhsi, kilkip thlirin milian le farahpawl fim a cu zo. Tulai nan mino pi pawlih tuahmi thilṭhalo kha dungtun san hram uh, tulai khawvelah um nawn hlah uhsi, a dikmi kai hnget sawn uh si. Kan Chin mino hmelṭha le fim zetzetpawl siatnak cun lo neh hram hlah seh. Salai ralṭha siin miphunpi tungdingtu ah suak hram.